Hazırlayanlar : Fatih ÖZDEMİR, Fethullah AKSOY
Birleşmiş Avrupa fikri, bir zamanlar filozofların ve ileri görüşlü düşünürlerin hayallerinde yer alıyordu. Victor Hugo, insancıl ideallerden esinlenen barışçıl bir “Avrupa Birleşik Devletleri”ni hayal etmişti. Bu hayal, İkinci Dünya Savaşı’nın yıkıntılarından sonra Avrupa Kıtası için yeni bir umut oldu.
Özellikle İkinci Dünya Savaşı’nda ezilen, yıkıma uğrayan, mağdur olan ve bu kaos ve savaş süresince totaliterliğe direnen insanlar, kalıcı bir barışın, uzlaşı ortamının oluşması için kararlı adımlar atılması gerektiğine karar verdiler. Bu yaşananlar üzerine bazı Avrupalı lider ve düşünürler, barışın sürdürülebilmesinin tek yolunun, ülkelerinin ekonomik ve siyasi yönlerden birleşmesi olduğu fikrine vardılar. Avrupa’da böyle bir birleşmenin gerçekleşmesinde Winston Churchill, Alcide de Gasperi ve Robert Schuman fikirleriyle öncü oldular.
Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT)
Schuman Deklarasyonunun bir sonucu olarak, 1951 yılında, Belçika, Federal Almanya, Lüksemburg, Fransa, İtalya ve Hollanda’dan oluşan 6 üye ile Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) kuruldu. Bu topluluk ile dünya tarihinde ilk defa devletler kendi iradeleri ile egemenliklerinin bir kısmını ulusüstü bir kuruma devretmiştir.
Roma Antlaşması ve Avrupa Ekonomik Topluluğu
Kömür ve çeliğin yanı sıra diğer sektörlerde de ekonomik birliği kurmak amacıyla, 1957’de Roma Antlaşması imzalanarak Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) kuruldu. AET’nin amacı; malların, işgücünün, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaştığı bir ortak pazarın kurulması, ve en nihayetinde hedeflenen siyasi bütünlüğe ulaşmaktır.
Maastricht Antlaşması ve Avrupa Birliği
Sovyetler Birliği’nin çözülmesi Avrupa’nın siyasi yapısını baştan aşağı değiştirmiştir. Üye devletler, bağlarını güçlendirme kararlılığıyla, temel özellikleri 9-10 Aralık 1991’de Maastricht’te toplanan Avrupa Birliği Zirvesi’nde kararlaştırılan yeni bir antlaşmanın müzakerelerine başlamışlardı. Maastricht Antlaşması, diğer adıyla Avrupa Birliği Antlaşması, 1 Kasım 1993 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu antlaşma ile 1999’a kadar parasal birliğin tamamlanmasına, Avrupa vatandaşlığının oluşturulmasına ve ortak dış ve güvenlik ile adalet ve içişlerinde işbirliği politikalarının meydana getirilmesine karar verildi. Maastricht Antlaşması ile üç sütunlu Avrupa Birliği yapısı oluşturuldu. Bu yapının ilk sütununu Avrupa Toplulukları (AKÇT, AET ve EURATOM), ikinci sütununu “Ortak Dışişleri Güvenlik Politikası”, üçüncü sütununu ise “Adalet ve İçişleri” oluşturmaktadır.
Lizbon Antlaşması
Avrupa Birliği’nin derinleşme sürecindeki son önemli aşama, 2007 yılında imzalanan ve 2009 yılında yürürlüğe giren Lizbon Antlaşması ile gerçekleşmiştir. Bu antlaşma ile temel olarak, Avrupa Birliği’nin karar alma mekanizmalarındaki tıkanıklıkların giderilmesi ve birliğin daha demokratik ve etkili işleyen bir yapıya kavuşması hedeflenmiştir. Bu hedef doğrultusunda kapsamlı değişikliklere gidilerek, Avrupa Topluluğu’nu kuran antlaşmanın adı “Avrupa Birliği’nin İşleyişi Hakkında Antlaşma” olarak değiştirilmiştir.
Avrupa Birliği’nin Genişleme Süreci
Avrupa Birliği’nin genişlemesi, Avrupa Birliği’nin yeni üye devletleri kabul etme sürecidir. Bu süreç altı ülkenin Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu adı altında birleşmesi ile 1952’de başlamıştır.
Avrupa Birliği’nin genişleme politikası, Avrupa bütünleşmesine paralel olarak gelişti ve değişti. Özellikle merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerinin üye olduğu son genişleme dalgası, genişleme politikasının ve “koşulluluk” ilkesinin kurumsallaşmasını sağladı. Genişleme süreci, temel olarak 5 döneme ayrılabilir.
– Birinci Genişleme (İngiltere, İrlanda, Danimarka – 1973)
– İkinci Genişleme (Yunanistan – 1981)
– Üçüncü Genişleme: (İspanya, Portekiz – 1986)
– Dördüncü Genişleme: (Avusturya, Finlandiya, İsveç – 1995)
– Beşinci Genişleme: (Macaristan, Polonya, ÇekCumhuriyeti, Slovakya, Slovenya, Letonya, Litvanya, Estonya, Malta, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi – 2004) (Romanya, Bulgaristan – 2007)
Soğuk savaştan sonra Avrupa, bütünleşmesini bir adım daha öteye götürmek için Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri ile Malta ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Avrupa Birliği üyesi olmak için hemen başvuruda bulundu. Fakat Avrupa’nın yeniden birleşmesi” (reunification of Europe) konusundaki heyecanının yerini ’’genişlemenin bedeli derinleşme olmamalı’’ kaygısı alınca genişleme süreci oldukça sancılı bir hal aldı. Genişlemeyi hazmedebilmesi için Avrupa Birliği’nin kurumsal yapısı değiştirildi ve karar alma mekanizmaları yeniden düzenlendi.
Üye Ülkeler :
Mevcut durumda Türkiye dışında AB üyeliğine aday olan 4 ülke bulunmaktadır: Makedonya, Karadağ, Sırbistan ve Arnavutluk. AB, Türkiye, Karadağ ve Sırbistan ile katılım müzakerelerini sürdürmektedir. İzlanda, 12 Mart 2015 tarihinde AB’ye adaylık başvurusunu geri çekmiştir. Bosna Hersek ve Kosova ise potansiyel aday ülkelerdir.
AVRUPA PARLEMANTOSU
Seçimler her beş senede bir yapılmaktadır ve seçmen olarak kayıtlı her AB vatandaşı seçme hakkına sahiptir. Bu şekilde Parlamento, Birliğin yaklaşık 500 milyon vatandaşının demokratik isteklerini ifade etmekte ve diğer kurumlarla olan görüşmelerde onların çıkarlarını temsil etmektedir. Haziran 2004’da seçilmiş olan ve şu an görevde olan Parlamento’nun 27 üye ülkeden seçilmiş 785 üyesi bulunmaktadır.
– Parlamento Genel Kurulu kural olarak Strazburg’da toplanır. Parlamento’nun siyasi grupları ve komiteleri Brüksel’de toplanır, sekretaryası ise Lüksemburg’dadır.
– Avrupa Parlamento’sunun vatandaşlar tarafından doğrudan seçilmesi Avrupa yasalarının demokratik meşruluğunun sağlanmasına yardım eder.
– Parlamento diğer Avrupa Birliği kurumları üzerinde, özellikle de Komisyon üzerinde demokratik gözetim uygular.
– Parlamento, Komisyoner adaylarını reddetme veya onaylama yetkisine sahiptir ve bir bütün olarak Komisyon’u onaylamama hakkına da sahiptir.
– Parlamento, Konseyle beraber AB bütçesi üzerinde yetkiye sahiptir ve böylece AB harcamalarına etki edebilir.
– Bu prosedürün sonunda bütün olarak bütçeyi kabul edebilir veya reddedebilir.
AVRUPA KOMİSYONU
Avrupa Komisyonu, yasama sürecini başlatan, ayrıca Birliğin yürütme organı olarak AB müktesebatını, bütçeyi ve programları uygulamaktan ve idari denetimden sorumlu kurumdur.
– Avrupa Komisyonu, her bir üye devletten bir kişinin yer aldığı 28 üyeden oluşur. Bu kişilere “komiser” adı verilir.
– Komisyon Üyeleri olarak Birliğin ortak çıkarları için çalışmayı taahhüt ederler ve kendi hükümetlerinden talimat almazlar. Her beş yılda bir, Avrupa Parlamentosu seçimlerinden sonra altı ay içinde olmak üzere yeni bir Komisyon atanır.
Komisyon’un merkezi Brüksel’dedir. Avrupa Birliği üyesi devletlerden bağımsız bir niteliğe sahip olan Komisyon, Birliğin yürütme organı konumundadır. Bu doğrultuda Birliğin bütçesini ve politikalarını uygulayan Komisyon, AB hukukunun uygulanmasının idari bakımdan gözetilmesi görevini de üstlenmiştir. AB hukukunu ihlal ettiği iddiasıyla üye devletleri Avrupa Birliği Adalet Divanı önünde dava edebilir. Komisyon’un bir diğer önemli görevi ise yasama organını oluşturan Avrupa Parlamentosu ve Konsey’e sunduğu yasama ya da karar önerileri ile yasama sürecini başlatmasıdır. Komisyon, Parlamento’ya karşı siyasi sorumluluk taşır. Komisyon, politikalarını açıklamak ve savunmak için Parlamento’nun bütün toplantılarına katılır.
AVRUPA BİRLİĞİ KONSEYİ
Konsey, Avrupa Birliği’nin ana karar-alma mekanizmasıdır. Avrupa Parlamentosu gibi Konsey de kurucu antlaşmalar ile 1950’lerde kurulmuştur. Konsey, üye devletleri temsil eder ve toplantılarına her Avrupa Birliği üyesi ulusal hükümetten bir bakan katılır. Konsey, Avrupa Birliği içinde üye devletlerin ulusal çıkarlarının temsil edildiği organdır. Konsey toplantılarına, karara bağlanacak konu doğrultusunda üye devletleri temsilen ilgili bakanlar katılır. Bu bakanlar ulusal parlamentosuna karşı ve parlamentosunun temsil ettiği vatandaşlarına karşı sorumludur. Bu, Konsey’in kararlarının demokratik meşruluğunu sağlar.
– Konsey, üye devletlerin ekonomik politikaları arasındaki uyumu sağlar. Özellikle üye devletlerin Birliğin Ortak Dış ve Güvenlik politikası alanına yönelik politikalarının belirlenmesinde, AB Zirvesi ile birlikte yetkilidir. Bunun yanında Konsey, Avrupa Birliği adına üçüncü ülkeler ve uluslararası örgütlerle uluslararası anlaşmalar imzalar.
– Avrupa komisyonu , Avrupa Birliği ile herhangi bir organik bağı bulunmayan ayrı bir uluslararası teşkilattır. Ancak günümüzde Avrupa Birliği’nin Avrupa Konseyi’ne ait bayrağı kullanıyor olmasının yanı sıra Avrupa Konseyi ile AB’nin yakın işbirliği söz konusudur. Avrupa Konseyi, AB Bakanlar Konseyi ile de karıştırılmamalıdır.
AVRUPA BİRLİĞİ ZİRVESİ
Avrupa Birliği Zirvesi, Avrupa Birliği’ne üye devletlerin başbakanları veya devlet başkanları ile Avrupa Birliği Zirvesi Başkanı ve Avrupa Komisyonu Başkanı’nın katılımı ile meydana gelir. Yılda dört defa toplanan Zirve, Birliğin gelişmesi ve Avrupa’nın bütünleşmesi doğrultusunda öncelikleri ve temel politikaları belirleyen kararlar alır.
– Avrupa Birliği Zirvesi’nin herhangi bir yasama yetkisi yoktur. Buna rağmen, AB üyesi tüm devletlerin en üst düzey yetkililerinin bir araya geldiği ve temel politikaları belirlediği kurum olmasından dolayı siyasi bir ağırlık ve yönlendirme gücü taşır. Çoğu durumda uzlaşıyla, istisna olarak nitelikli çoğunlukla karar alır.
AVRUPA BİRLİĞİ ADALET DİVANI
Avrupa Toplulukları Adalet Divanı (kısaca ‘Divan’ denir) 1952’de AKÇT antlaşması ile kurulmuştur. Divan, Lüksemburg’da bulunan Adalet Divanı, AB’nin yargı organıdır. Genel Mahkeme ve uzmanlık mahkemeleri olmak üzere üçlü bir yapıdan oluşur.Divan, Birlik hukukunun yorumlanmasında ve uygulanmasında hukuka saygıyı sağlama, ulusal hukuk düzenleri ile AB hukuk düzeni arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi, hukuki denetim, yorum, uyuşmazlık çözme, hukuk yaratma ve boşluk doldurma işlevlerini yerine getirir..
AVRUPA SAYIŞTAYI
1975’te kurulmuş olan Sayıştay, Lüksemburg’da bulunmaktadır. Sayıştay’ın görevi, vergi mükelleflerinden gelen AB fonlarının doğru toplandığını ve hedeflenen amaç için kanunlara uygun ve ekonomik olarak harcandığını kontrol etmektir. Birliğin tüm gelir ve giderlerini inceler, işlemlerinin hukuka ve usule uygunluğunu temin eder. Sayıştay, AB fonlarını idare eden herhangi bir kişi ya da kuruluşu denetleme hakkına sahiptir.
AVRUPA MERKEZ BANKASI
Avrupa Merkez Bankası tüzel kişiliğe sahip bağımsız bir AB organıdır. Avrupa Merkez Bankası (ECB), Avrupa Para Birliği’nin oluşmasından itibaren, 1 Haziran 1998 de faaliyete geçmiş, yeni para birimi Euro da, 1 Ocak 1999’da bankacılık işlemlerinde kullanılmaya başlanmıştır. Görevi, para birimi olarak Avro’yu kullanan AB üyesi ülkelerden oluşan Avro bölgesinde fiyat istikrarını sağlamaktır AB’nin para politikasının tespiti ve uygulanması, döviz işlemlerinin yürütülmesi, üye devletlerin resmi döviz rezervlerinin tutulması ve yönetilmesi, ödeme sistemlerinin düzgün işlemesinin sağlanması görevlerini yerine getirir. Avrupa Merkez Bankası Avro bölgesi dahilinde kağıt para basımına izin verme konusunda tek yetkilidir.
– Merkezi Almanya’nın Frankfurt kentinde olan Banka’nın karar alma organları, Yürütme Kurulu, Yönetim Konseyi ve Genel Kurul’dur.
– AB içindeki yerel ve bölgesel yönetimlerin temsilcilerinden oluşan danışma nitelikli bir komite AB Antlaşması’nın 13. maddesinde belirtilen AB kurumları dışında, pek çok organ, ajans ve ofis AB çatısı altında çeşitli işlevleri yerine getirmek üzere faaliyet göstermektedir. Bu kurumlardan bazıları; Ekonomik ve Sosyal Komite, Bölgeler Komitesi, Avrupa Yatırım Bankası, Avrupa Ombudsmanı’dır.
EKONOMİK ve SOSYAL KOMİTE
AB’nin İşleyişine Dair Antlaşma’nın 300. maddesi uyarınca Ekonomik ve Sosyal Komite; Parlamento’ya, Konsey’e ve Komisyon’a yardımcı olmak amacıyla öngörülmüş bir danışma kurumu olup, kararları bağlayıcı değil, danışma niteliktedir. Ekonomik ve Sosyal Komite, işçi ve işveren grupları ile belirli toplum kesimlerinin değişik menfaatlerini temsil eden gruplardan seçilen üyelerden oluşur. Komite, Avrupa bütünleşmesinin genel çıkarları çerçevesinde faaliyet gösterir ve üyelerinin bağımsızlığı Antlaşma’da açıkça düzenlenmiştir
BÖLGELER KOMİTESİ
Bölgeler Komitesi, AB içindeki yerel ve bölgesel yönetimlerin temsilcilerinden oluşan danışma nitelikli bir komite olup, çeşitli uzmanlık grupları halinde çalışır. Komite bünyesinde ayrıca çeşitli alt komiteler kurulabilir. Belirli karar önerileri ya da sorunlar üzerinde görüş taslakları bu alt komiteler tarafından hazırlanır. Komite’ye danışılan bazı durumlarda zorunlu, bazı durumlarda ise ihtiyari nitelik arz etmektedir.
AB YATIRIM BANKASI
Avrupa Yatırım Bankası’na Avrupa Birliğinin finans kurumudur ve Birliğin hedeflerini gerçekleştirmesine yardımcı olacak yatırımların finanse edilmesi amacıyla kurulmuştur. Birliğin çıkarı doğrultusunda iç pazarın dengeli ve düzgün gelişimine katkı sağlamak olarak belirtilmektedir. Banka bu anlamda sermaye piyasasından ve öz kaynaklarından yararlanarak kazanç amacı gütmeksizin kredi vermek suretiyle bazı alanlardaki projelerin finanse edilmesini sağlar. Antlaşma uyarınca bu projeler; az gelişmiş bölgelerin ıslah edilmesi projeleri, teşebbüslerin modernleştirilmesi, yapılandırılması ya da iç pazarın kurulması gibi çalışmalardır.
AVRUPA OMBUDSMAN’I
Maastricht Antlaşması ile AB kurumsal yapısına kazandırılmış bir kurum olan Avrupa Ombudsmanı, Avrupa Parlamentosu tarafından yenilenebilen 5 yıllık bir süre için atanır ve bağımsızlığı da Antlaşmalarda teminat altına alınmıştır AB’nin İşleyişine Dair Antlaşma’nın 20. maddesinde Avrupa Ombudsmanı’na başvurmak Birlik vatandaşlarının hakları arasında sayılmaktadır. Kişiler, Birlik organları, kurumları veya diğer birimlerinin faaliyetlerinde kötü yönetime ilişkin şikayetleri Avrupa Ombudsmanı’na iletirler ve Ombudsman bunları araştırarak rapor hazırlar. Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın yargısal yetkilerini kullandığı sıradaki faaliyetleri ise bu kapsamda değildir. Ayrıca, Ombudsman’a iletilen bir konunun daha sonra yargıya intikal etmesi halinde de Ombudsman işlemi dava sonuna kadar erteleyerek, yargı kararına göre konu hakkında ne yapılacağını kararlaştıracaktır. Ayrıca, her yıl soruşturmalarının sonuçlarını içeren bir genel rapor da Ombudsman tarafından Avrupa Parlamentosu’na sunulmaktadır.
KAYNAKÇA :
http://www.ab.gov.tr/ 31 Ekim 2016.
http://europa.eu/about-eu/index_en.htm 31 Ekim 2016.
http://avrupa.info.tr/tr/avrupa-birligi/ab-nedir.html 31 Ekim 2016.
https://en.wikipedia.org/wiki/European_Union 31 Ekim 2016.
https://tr.wikipedia.org/wiki/Avrupa_Birliği 31 Ekim 2016.
http://www.ibb.gov.tr/sites/Avrupa-Birligi/Sayfalar/AnaSayfa.aspx 31 Ekim 2016.
http://asbava.blogspot.com.tr/2011/01/avrupa-birligi-organlar.html 31 Ekim 2016.
http://enginsalli.blogcu.com/ab-yapisi-ve-organlari/2612169 31 Ekim 2016.
http://www.abgm.adalet.gov.tr/ 31 Ekim 2016.
Sönmezoğlu Faruk, Uluslararası İlişkilere Giriş, İstanbul, 2013, Der Yayınları
