Hazırlayan: Alican ÇALIŞKAN
Persona Non Grata’ Latince kökenli bir söz grubu olup ‘İstenmeyen Kişi’ anlamına gelmektedir. Çoğulu “Personae Non Gratae” şeklindedir. Persona Non Grata terimi 1961 tarihli Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Konvansiyonu’nun 9. maddesinde düzenlenmiştir.
MADDE 9. 1. Kabul eden Devlet, herhangi bir zaman ve kararının gerekçesini açıklamak zorunluluğunda olmaksızın, gönderen Devlete misyon şefinin veya misyon Diplomatik kadrosunun herhangi bir üyesinin istenmeyen şahıs (persona non grata) olduğunu veya misyon kadrosunun herhangi bir başka üyesinin kabule şayan olmadığım bildirebilir. Bu takdirde, gönderen Devlet, duruma göre, ilgili şahsı geri çağırır veya misyondaki görevine son verir. Bir şahıs kabul eden Devletin ülkesine gelmeden önce de istenmeyen veya kabule şayan olmayan şahıs olarak ilan edilebilir.
- Gönderen Devlet bu maddenin 1 inci fıkrasında kayıtlı yükümlülüklerini yerine getirmeyi reddeder veya makul bir süre içinde yerine getirmezse, kabul eden Devlet ilgili şahsı misyonun bir üyesi olarak tanımayı reddedebilir.
- Kabul eden devletin Persona Non Grata ilanı için herhangi bir gerekçe açıklamasına gerek yoktur. Yaygın olarak, kabul eden devletin menfaatlerine aykırı davranışlarda bulunan veya işlediği suç sonrası diplomatik kurallar nedeniyle yargısal yaptırıma tabi tutulamayan diplomatik görevliler hakkında bu ilan gerçekleştirilir.
- Diplomatik görevli, henüz gönderilmeden önce kabul eden devlet tarafından yükümlülüklere ve gerekliliklere aykırı işlem ve eylemleri sebebiyle ‘Persona Non Grata’ ilan edilebilir.
- Persona Non Grata ilanı diplomatik görevlinin diplomatik dokunulmazlığını kaldırmaz. Yaygın olarak diplomatik görevlisi persona non grata ilan edilen devlet görevliyi geri çağırmaktadır fakat bu yaptırımdan doğan bir zorunluluk değil, pratik uygulamanın sonucudur.
Persona Non Grata İlanının Dayandığı Temel Sebepler
- Diplomatik görevlinin kabul eden devlet menfaatlerine aykırı tutum ve davranışları
- Diplomatik görevlinin kabul eden devlet sınırları içinde birtakım suçlar işlemesi
- Misilleme (Diplomatik görevlisi başka bir ülkede Persona Non Grata ilan edilen devletin, bu ilana karşılık olarak o devlete ait olan diplomatik görevliyi de kendi ülkesinde Persona Non Grata ilan etmesi)
‘Persona Non Grata’nın hukuki ve diplomatik çerçevedeki boyutu Viyana Konvansiyonu’nda yer aldığı şekildedir. Fakat günümüzde bu yaptırım diplomatik görevli olmayan kişiler üzerinde de toplumsal ve ülkesel baskı oluşturulmasını sağlamak amacıyla kullanılmaktadır.
Örnekleri;
- ABD’li siyasetçi Donald Trump ziyaret ettiği ülkelerde vermiş olduğu sert ve polemik yaratan demeçler sebebiyle Meksika ve Panama tarafından Persona Non Grata ilan edilmiştir.
- Bulgaristan’ın bir Türk diplomatik görevlisini ‘din işleri’ ile yoğun şekilde ilgilenmesi sebebiyle Persona Non Grata ilan etmesi üzerine Türkiye devleti de Bulgaristan devletinin diplomatik görevlilerinden birini misilleme amacıyla Persona Non Grata ilan etmiştir.
- 2012 yılında İsrail devleti Alman edebiyatçı Günter Grass’ı İsrail’i eleştiren ve suçlayan şiirleri sebebiyle Persona Non Grata ilan etmiştir.
